I. Dünya Savaşı (Bölüm 3: Sonuç, Antlaşmalar)

d) Savaşın Sonucu

(Resim: I. Dünya Savaşı sonrası Avrupa)

İttifak Devletleri’nin savaşın başında üstünlük sağlamalarına rağmen Almanlar, savaşın ikinci ve üçüncü yıllarında yeniden Marne cephesini zorladılarsa da bir sonuç elde edemediler; İngilizleri barışa zorlamak amacıyla denizlerde şiddetli bir savaşa giriştiler. Denizaltılarıyla her gün binlerce tonluk gemiler batırmalarına rağmen İngilizler, ABD’nin de yardımıyla savaşa devam etti. Bu sırada Rusya’da İhtilal çıkması ve çarlık yönetiminin sona ermesi üzerine Rusya savaştan çekilince (1917), İttifak Devletleri, güçlü bir düşmandan kurtulmuş oldularsa da bu durum onlara önemli bir yarar sağlamadı. Daha sonra ABD’nin İtilaf Devletleri yanında savaşa girmesi her şeyi değiştirdi.

İki milyon kişilik bir orduyla Fransa’ya çıkan ABD, Almanlara karşı saldırıya geçip Almanların Batı Cephesi’ni ortadan kaldırdı ve İttifak Devletleri, bütün cephelerde yenilgiye uğradılar. Bu arada Osmanlıların Irak ve Suriye’de yenilmeleri üzerine İngilizler, Halep ve Musul üzerine yürümeye başladılar.

Savaşın Dördüncü yılında İttifak Devletleri barış istemek zorunda kaldılar (1918). Almanya Versay (Versailles) Antlaşması’nı, Avusturya Sen Jerman (Saint-Germain) Antlaşması’nı ve Osmanlı hükümeti de Sevr (Sevres) Antlaşması’nı imzalamak zorunda kaldı.

Mondros Ateşkes Antlaşması (30 Ekim 1918)

I. Dünya Savaşı sonunda yenik düşen Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri arasında Limni adasındaki Mondros limanında imzalanan ateşkes antlaşması. Antlaşma görüşmeleri Limni Adası’nın Mondros Limanı’nda İngiliz zırhlısı Agamennon’da yapıldı. Antlaşmayı Osmanlı Devleti adına Bahriye Nâzırı Rauf Bey (Orbay), Hariciye Nezareti Müsteşarı Reşat Hikmet Bey, Harbiye Nezareti adına Yarbay Sadullah Bey; İtilaf Devletleri adına da İngiltere’nin Akdeniz Bölgesi Başkomutanı Amiral Arthur Calthorpe imzaladı. Mütareke metni yirmi beş maddeden ibaret olup başlıca şu koşulları içeriyordu.

1) Çanakkale ve Karadeniz boğazları açılacak, Karadeniz’e geçiş serbest olacaktır. Çanakkale ve Karadeniz boğazları kaleleri, İtilaf Devletlerince işgal edilecektir.

2) Osmanlı sularındaki bütün mayınların, torpido kovanlarının ve başka engellerin yerleri gösterilecek, bunların taranmasına ve kaldırılmasına yardım edilecektir.

3) İtilaf Devletleri’nin savaş tutsaklarıyla gözaltında ya da tutsak bulunan Ermenilerin tümü İstanbul’da toplanacak ve hiçbir koşula bağlı olmaksızın İtilaf güçlerine teslim edilecektir.

4) Sınırların denetlenmesi ve iç düzenin korunması için gerekli olan birlikler dışında Osmanlı ordusu, derhal terhis edilecek; ordunun silah ve cephanesi, taşıtları, bütün araç ve gereçleri İtilaf güçlerine teslim edilecektir.

5) Donanma teslim olacak ve Osmanlı Devleti’nin bütün limanları ve tersaneleri İtilaf ordularına teslim edilecektir.

6) İtilaf Devletleri, güvenliklerini tehlikede gördükleri herhangi bir stratejik bölgeyi, asker çıkararak işgal edebilecektir.

7) Toros tünelleri İtilaf güçlerince işgal edilecektir.

8) Osmanlı Hükümeti’nin, haberleşme dışında bütün telsiz, telgraf ve kablo istasyonları İtilaf güçlerince denetim altına alınacaktır.

9) Osmanlı Devleti, İttifak Devletleri ile (Almanya ve müttefikleri) bütün ilişkilerini kesecektir.

10) Erzurum, Sivas, Diyarbakır, Elazığ, Van, Bitlis’te bir karışıklık çıkarsa, İtilaf Devletleri, bu illerin herhangi bir bölümünü işgal etme hakkını ellerinde tutacaktır.

11) İtilaf Devletleri ile Osmanlı Devleti arasında düşmanca hareketler 31 Ekim Perşembe günü yerel saatle öğleyin kesilecektir. 

Mondros Ateşkes Antlaşması’nın imzalanmasından dokuz gün sonra Ahmet İzzet Paşa’nın istifası üzerine Tevfik Paşa başkanlığında güçsüz bir hükümet kuruldu. İtilaf Devletleri, antlaşma koşullarından daha ağır bir uygulamaya giriştiler.

Versailles (Versay) Barış Antlaşması (28 Haziran 1919)

(Resim: Almanya'nın kaybettiği topraklar)

I. Dünya Savaşı sonunda, yenilen Almanya ile savaşı kazanan İngiltere, Fransa, İtalya ve ABD arasında imzalanan barış antlaşması. 18 Ocak 1919’dan başlayarak Wilson, Lyoyd Goerge, Clemenceau ve Orlando’nun katıldığı Paris görüşmelerinde hazırlanan antlaşma metni 7 Mayıs’ta Alman heyetine sunuldu. Almanların karşı önerileri reddedildi. Fransa’nın el altında ilettiği Kayzer’e ve Alman generallerine dokunmama garantisi üzerine Weimar Ulusal Meclisi, 22 Haziran’da antlaşmayı onayladı. Antlaşma 15 bölümde toplanmış 440 maddeden oluşuyordu.

Almanların "Diktat" adını verdikleri 440 maddelik barışın esas noktaları şöyledir:

a. Sınırlar:
Almanya, Belçikaya Eupen, Malmedy ve Moresnet bölgelerini; Fransaya Alsas ve Loreni veriyordu. Saar bölgesi Milletler Cemiyeti yönetimine bırakılıyor, nihai durumu 15 yıl sonra plebisitle belirleniyordu. Polonyaya Poznan ve Batı Prusya verildi. Danzig koridoru serbest bölge olacaktı ve Milletler Cemiyeti himayesi altına girecekti. Yukarı Silezyada plebisit yapılacaktı. 1920de yapılan plebisit sonunda, buranın doğu yarısı Polonyaya verildi.

b. Siyasî Hükümler:
Belçika’nın tarafsızlığı kaldırıldı. Ren Nehrinin doğu ve batı kıyılarında 50 kilometrelik bir alan askerden arındırıldı. Almanya’nın Avusturya ile birleşmemesi taahhüt altına alındı. Almanya; Avusturya, Çek-Slovakya ve Polonya’nın bağımsızlığını tanıdı.

c. Sömürgeler:
Almanya tüm denizaşırı topraklarından vazgeçti. Bu topraklarda Milletler Cemiyetinin kontrolünde yeni sömürgecilik rejimlerinin kurulması kararlaştırıldı. Togo ile Kamerun İngiliz-Fransız mandasına; Tanganyika İngiltere mandasına; Ruanda-Urundi Belçika mandasına; Güney-Batı Alman Afrikası Güney Afrika Birliğine; Mariana, Marshall ve Caroline adaları ile Çin’deki Kiaochow Japonya’ya; Yeni Gine’nin Almanya’ya ait olan yarısı ve Solomon Adaları Avustralya mandalarına bırakıldı.

d. Silahsızlanma:
Almanya'nın ileride yeniden askeri bir tehdit olmasını önlemek adına bir dizi düzenlemeye gidildi. Almanya'da zorunlu askerlik kaldırıldı. Alman ordusu 100.000 kişiye indirilerek Genelkurmay örgütü kaldırıldı. Deniz kuvvetleri 15.000 personelle sınırlandırıldı. Uçak, denizaltı, zırhlı araç ve tank yapması yasaklandı. Silah üretimi, dış alım-satımı (ithalat-ihracat) yasaklandı. Zehirli gaz üretmesi ve bulundurması yasaklandı.

e. Tamirat Borçları:
Savaş tazminatı olarak 1921 yılı itibari ile 56 Milyar Dolarlık bir mali yük getirildi. Ancak aynı yıl bu borç 33 Milyar Dolara indirildi. Bu miktarlar Almanya’nın ödeme gücünün çok üstünde idi ve borçlanma Almanya’yı ekonomik yıkıma mahkûm etti.

(Fotoğraf: Nasyonal Sosyalist Alman İşçi Partisi lideri Adolf Hitler)

Böylece toprakları bölünen, ekonomik gelişme olanakları ağır baskı altına alınan, sömürgelerini kaybeden Almanya, ekonomik yıkım ve işsizliğin doğuracağı tehlikelere açık hale getirilmiş oluyordu. Antlaşmanın olumsuz sonuçları kendini göstermekte gecikmedi ve 13 yıl sonra Almanya’da Nasyonal Sosyalizm iktidara geldi ve tüm dünya, ilkinden çok daha şiddetli bir savaşa sahne oldu.